Os cruceiros son monumentos relixiosos cuxo elemento principal adoita ser unha cruz de pedra sobre un piar do mesmo material.

Todos os seus detalles, por moi pequenos que sexan, están ben estudados e guíanse por unha simboloxía determinada.

Por exemplo, o conxunto sempre está orientado ao camiño principal e, cando isto non ocorre así, débese a que foi virado ou trasladado posteriormente.

En toda Galicia parece que hai sobre uns 10.000 cruceiros. Hai varias teorías sobre a súa orixe, pero todas adoitan coincidir en que teñen unha estreita relación con lugares de paso.

É probable que a maioría das localizacións dos cruceiros houbese anteriormente algunha outra marca ou elemento similar, por exemplo unha cruz a nivel de chan, á que posteriormente se engadiu unha columna ou fuste para facela máis visible e realzar o seu significado.

Un exemplo disto pode ser o cruceiro de Melide (A Coruña), que está considerado como o máis antigo de Galicia. A súa cruz está datada no século XIV, pero o soporte parece ser que bastante máis moderno.

Estes son os cruceiros que temos documentados en Codeseda:

Hai outros catro cruceiros en vivendas particulares:

• Marcenlos (2)
• Xubrei
• A Sagrada

Outros elementos similares: