A Presa de Leira é unha condución duns 3 km construída no século XVIII para regar os prados e cultivos da zona de Parada (A Estrada, Galicia).
O acueduto
O seu acueduto sobre o río Umia convértea en algo único, podendo ser o máis antigo que se conserva en funcionamento en Galicia.
Situación
Esta construción atópase na parte norte da parroquia de Codeseda, moi preto do límite coa de Ribela e Parada. É frecuente que os veciños destas tres parroquias indiquen que o acueduto está situado na súa parroquia. Os mapas da Xunta de Galicia aclaran esta situación e fíxano na de Codeseda.
A obra e o mantemento posterior sempre foi levado a cabo por veciños de Parada para regar as súas terras. Unha curiosidade é que este travase de auga é a orixe do río Liñares, que posteriormente entrega as súas augas ó río Ulla.
Estes mapas modernos coinciden coa documentación do antigo Coto de Codeseda (ao que non pertencía nin Parada nin Ribela) que se extendía ata a parte alta castro de Entrecastrelo/Trocastello:
“…parte por marquos de pedra começando enno de Salgueyro que se extrema do couto de Salgueiroo que esta enno arnado, et do couto de Paredes, et dali vaise a a Poça da Çapata, et de ali ao Porto Carreiro, et de ali vay ao couto de Conçieiro Agoas Vertentes para huna maao, et ara a outra, et dali vay ao couto da Espineira, et dali vay ao marquo de Taboaças, et dali ao marquo da Serra de Pereira, et dali vay ao Porto Louoso, et de ali vay ao castro de Trocastello que jaz junto con o rio da Vmia, et dali se fiinçe et se estrema enno couto de Salgueiroo onde primeiramente se começou.”
López Ferreiro (finais do século XIX):
No Catastro de Ensenada (ano 1752), na pregunta 17 referida a salinas, minas, muíños «harineros» ou de papel, batáns e outros artefactos sitúase na nosa parroquia o chamado Muiño de Leira.
Na seguinte imaxe (foto aérea do ano 1957) márcase en cor verde a situación deste muiño, en naranxa a presa e en azul o río Umia.
A Prehistoria
Hai moitos indicios de que, moito antes de albergar este acueduto, este lugar foi moi frecuentado polos habitantes prehistóricos. É unha zona moi protexida dos ventos e da chuvia e está situada nunha liña prácticamente recta que une as numerosas mámoas do monte da Grela, Currelos e o Outeiro; co Castro de Marcenlos (a 500 m do acueduto) e o Castro de Entrecastrelo (a 300 m do acueduto).
Sobre a zona hai bastantes mitos e lendas, sendo unha das máis coñecidas a historia da cova da galiña dos ovos de ouro, feitos que se sitúan nunha gruta que hai nas proximidades.
Nas pedras do río desa zona existen moitos buracos circulares que están interpretados como ocos realizados polos «primitivos» para gardar peixes vivos e outros usos, descartándose a súa formación natural por ser numerosos nese punto e non habelos no resto do leito do río.
O perigo
Na actualidade tanto o acueduto como a presa están moi deteriorados e desaconséllase a súa visita. A construción non foi deseñada para o paso de persoas e existe un considerable risco de caídas.
En caso de visitala, pídese especial coidado para non acelerar a súa ruína.