O 14 de xaneiro de 1953, Manuel Constenla Magán presenta un documento no Concello da Estrada, solicitando montar un cine no lugar de Sagrada na parroquia de Codeseda: “Que es propósito del exponente, instalar en la parroquia de Codeseda de este municipio, un local dedicado a CINE en un edificio que en el lugar de Sagrada de la misma parroquia posee D. Jesús Valladares Salgado, y necesitando para ello la correspondiente licencia municipal…”
Despois de ler todo o expediente comprobamos que logo de aprobarse os trámites necesarios, un auxiliar da oficina de Recadación do Concello comparece e acredita que o cine é denominado “Progreso”. Consta de 18 filas de asentos corridos cunha capacidade de 8 persoas en cada banco, resultando, por tanto, unha capacidade aproximada de 144 espectadores. No expediente aparece unha nota a lapis indicando que “empezou a actuación o 15 marzo 1953”. Con todo, non parece que esa sexa a data da primeira proxección, xa que hai un parte de proxeccións enviado polo delegado local do Ministerio de Información e Turismo, Jaime Aguilar Polo ao delegado provincial con data de 28 de febreiro de 1953, onde xa aparece recollido este cine: Tengo el honor de remitir adjunto, con los prospectos correspondientes, los partes de proyecciones habidas durante el mes de la fecha en el “Salón Novedades” y “Teatro Principal”de esta localidad y en el cine “Progreso” de la parroquia de Codeseda de este término municipal. Se reparamos no feito de que as películas en Codeseda proxectábanse os domingos, sería lóxico pensar que a inauguración e primeira proxección foi o 22 de febreiro de 1953.

Manuel Constenla era un empresario na Estrada, home moi emprendedor, que decidiu embarcarse na aventura de montar un cine en Codeseda porque naqueles días era unha vila con moitísima vida e o seu cuñado, o carteiro Cayetano Parada propúxollo como negocio con potencial. Así crearon entre os dous unha sociedade de palabra. Os bancos de madeira da sala encargáronllos a Pepe das Caixas, o carpinteiro de Codeseda. En canto ao proxector, mercáronllo de segunda man ao cinema Tamberlick de Vigo. Os inicios foron moi duros. Manuel ía e viña todos os días de proxección en bicicleta desde A Estrada a Codeseda, de tal forma que, a maioría das veces, cando regresaba a casa eran as tres da madrugada. Co paso do tempo, puido comprar unha furgoneta que lle facilitou os desprazamentos. En canto ao traballo, facían de todo.
De feito, Manuel encargouse do despacho de billetes e Cayetano exercía as funcións de porteiro. Tamén lle presentaba semanalmente a listaxe das proxeccións ao delegado local de Información e Turismo, Jaime Aguilar.

Pouco tempo despois, contratan como operador de cinematógrafo ao fillo de Manuel, Gonzalo Constenla Sangiao. Este traballara como axudante no cinema Salón Novedades da Estrada. Gonzalo presentouse ás oposicións para operador, que se convocaban cada cinco anos, e realizou o exame no cinema Tamberlick, en Vigo. Diante do tribunal había máis de 70 opositores e el conseguiu o número 1 da súa promoción. Co carné na man, púxose a traballar no cinema Progreso de Codeseda. En canto ao cadro de persoal, pedindo desculpas de antemán por posibles esquecementos, podemos nomear a:

• Dono e xerente: Manuel Constenla Magán e Cayetano Parada
• Proxeccionista: José Parada Sangiao – Gonzalo Constenla Sangiao
• Axudante de cabina: Miguel Sieiro Salgado
• Encargados do despacho de billetes: Manuela Parada , José Carracedo Garrido, Sofía Sangiao
• Acomodador: Manuel Carracedo Garrido

Os irmáns Carracedo, eran uns adolescentes nesa época. Manuel lembra que facían todo tipo de traballos tales como varrer a beirarrúa (á noite antes porque lles daba vergoña), repartir os programas de man á saída da igrexa, facer de acomodadores, mesmo axudar nalgunha proxección. Manuel lembra que tiñan a habitación da súa casa chea dos carteis das películas, pero por desgraza non conserva ningún. A entrada
ao cinema custaba 3 pesetas. Entre as anécdotas, cóntame unha coa que rimos especialmente. Resulta que o público estaba afeito ás películas españolas, que finalizaban coa palabra FIN a toda pantalla. Pero en certa ocasión puxeron un filme americano que, loxicamente, acabou coa frase THE END. Alí non se movía ninguén, así é que tivo que ir correndo a abrir as portas, berrando: Acabou!!!

Isabel Parada lembra que o cartel coas letras Cine Progreso, pintadas a man, era unha táboa de madeira colocada sobre a porta de entrada. Tampouco é que fixese falta moito máis, pois todo o mundo coñecía a súa localización na alameda de Codeseda. Alí non houbo teatro nin espectáculos,
soamente cinema. As proxeccións eran os domingos e festivos ás 18.00 h. Isabel era a filla de Cayetano e Sofía. Na época da inauguración do cine andaba polos dez anos e por tanto non contaban con ela para axudar no negocio. Malia todo, tiña unha función que demostra o moito que cambiaron os tempos desde aquela. Cóntame que as películas chegaban a Codeseda os xoves ou venres, co cal había tempo dabondo para revisalas, pero algunhas veces atrasábanse ata o sábado pola tarde ou mesmo o domingo pola mañá. Cando isto ocorría, cos seus escasos 10 anos, dábanlle os partes de censura e subíana o autobús para que viñese ata A Estrada. Ela soa achegábase ata a oficina/vivenda do censor, Jaime Aguilar Polo, para que este asinase os papeis e lle dese o permiso de proxección, para volver a coller La Estradense e regresar con tempo a Codeseda para que a película puidese proxectarse.
Isabel tamén lembra que, tras as primeiras proxeccións, tiveron que retirar as dúas primeiras filas de asentos e pasar os bancos ao final do local, xa que algunhas persoas estaban tan preto da pantalla que chegaron a marearse. A cabina de proxección estaba ao nivel do chan, ao fondo do local. Era moi pequena e só tiña unha mínima abertura por onde saía a lente do proxector. Finalmente confírmame, coma todos os entrevistados, o gusto especial que había en Codeseda polas películas españolas musicais. As súas favoritas eran as de Lola Flores, Carmen Sevilla, Luís Mariano ou calquera outra estrela da canción.
Son moitos os que lembran en Codeseda que á saída de misa escoitábanse os altofalantes con música e o anuncio das películas que podían ver (normalmente só había películas os domingos) e tamén á señora Sofía Sangiao carrexando a saca cos rolos de película. Tamén recordan aquelas tardes estupendas de domingo con gran cantidade de xente gozando da alameda, as mozas e mozos de ganchete, paseando, conversando uns e outros, preparándose para ir o salón de baile ou esperando a hora para entrar no cine. Despois, a saída da sesión, viñan os comentarios sobre o ben ou mal que estivera a película e as cantarelas cando o filme era dos de “cante”.

A primeira película desta sala de cine foi Agustina de Aragón (1950) con Aurora Bautista. O éxito foi tan rotundo que por petición do público puxérona sete días seguidos a función diaria. Gonzalo Constenla cóntame que, ademais, ían polas aldeas próximas a Codeseda cun altofalante e música anunciando as películas. Os cheos eran case continuos. Lembra o gusto polas españoladas de cante, as de Cantinflas, as de Tarzán e o exitazo coas do cantante Jorge Negrete. Deberon botar oito ou nove películas deste artista mexicano, repetindo varias funcións de ¡Así se quiere en Jalisco! (1942).

Ramón Beiro outro veciño que naqueles anos vivía en Codeseda cóntame que o cura de entón era D. Ignacio Trillanes e levounos ao cinema nalgunha ocasión como parte das actividades do catecismo. Alí viu, por exemplo, Balarrasa (1951) protagonizada por Fernando Fernán Gómez ou La mies es mucha (1948) de José Luis Sáenz de Heredia. Ambas as dúas de temática moi clerical e moi do gusto do cura. Entre os seus recordos está a nota censora na porta da igrexa coa clasificación moral aínda que nunca houbo películas que puidesen cualificarse de “maiores”.
Segundo un informe da Garda Civil o cine Progreso pechou a súa actividade en 1958.
Os recordos de Gonzalo Constenla parecen indicar que a máquina de cine vendeuse ao cinematógrafo de Vila de Cruces.
En 1959, desde a Xefatura Provincial de Administración de Pontevedra pídeselles a todos os Concellos da provincia que remitan informe sobre as taxas recadadas polo concepto de representacións cinematográficas en cada localidade. No escrito de contestación asinado polo alcalde da Estrada, deixa claro que só existen dous cinemas na vila, o Salón Novedades e o Teatro Principal. Por tanto parece claro que en 1959 xa non existía o cine Progreso de Codeseda.

Texto e imaxes cedidas por J. Pedro Pérez Pérez